Bir yerde çok hoşuma giden bir söz okumuştum. Şöyle diyordu “Saatler size zamanı doğru kullanmanız gerektiğini zira avuçlarınızdan kayıp gittiğini söyleyen hatırlatıcılardır.” Ne kadar doğru. İşte bu muhteşem makinalar yüzlerce yıldır bu acımasız gerçeği suratımıza vuruyor. Hatta zamanı göstermenin farklı yollarını bulup birçok mühendislik harikası fonksiyonla ve buluşla kulaklarımızda da çınlatıyor.
Bütün komplike mekanizmalar zamanında ihtiyaç olarak doğmuş olsa bile günümüzde birçoğu kullanılırlığından ziyade markanın saatçilikte, mühendislikte ve mükemmellikte kat ettiği yolun göstergesi haline geldi. Kimine göre saatçilik sanatının en zor mekanizması olan minute repeater işte tam olarak bu tabire uyuyor.
Minute repeater en kısa anlatımıyla, zamanı gong ya da çan sesleriyle bildiren bir mekanizmadır. Aslında bu mantığın geçmişi zaman kavramının sadece saat başlarından ibaret olduğu dönemlere uzanıyor. Saat kulelerinde o an dakikalar ölçülmeksizin saat kaçsa o kadar gong çalıyordu. Günümüz saatlerinde bulunan minute repeater aşağı yukarı bu ses mantığıyla çalışıyor. Genel olarak saatler için kalın bir gong dakikalar için daha tiz bir gong, çeyrekler için arka arkaya birer bas ve tiz gong.
Tarihçesine ve yapılış sürecine dönersek; sıklıkla duyduğumuz ve kanaatimce yanlış olan ‘görme engelliler için yapılmış’ bilgisine çok itimat etmememiz gerektiği düşüncesindeyim. Çünkü yapıldığı dönemde komplike olmayanlarına bile sadece çok zenginler tarafından sahip olunabilen çok pahalı oyuncaklar olduğunu düşündüğümüzde bu özelliğe sahip olanlarının sadece görme özürlü insanlara zamanı bildirmesi için yapılmış olması pek inandırıcı gelmiyor. Doğru bilgi şu olsa gerek; güneşin tepede olmadığı anlarda da aydınlıkta kalmamızı sağlayan saygıdeğer abimiz Edison’un ampulü bulduğu 1879a kadar, geceleri yakınlarında mum ışığı yoksa saatin kaç olduğunu okuma şansınız da olmuyordu (e doğal olarak fosforlu ibreler indeksler mevcut değil).
Bu ihtiyacı gidermek için Edward Barlow tarafından 17.yüzyılın sonlarında icat edilmiş. Fakat patent için verilen savaşı Daniel Quare* isimli bir diğer aynı dönemin saat ustasına kaptırmıştır. (Hikayesini yazı sonunda paylaşacağım). 18. Yüzyılda ise saatçiliğin en büyük dâhisi Abraham Louis Breguet tarafından yapılan iki geliştirme ile (Mekanizma etrafına yerleştirilen halka şeklindeki çan ve dakikliği artıran mekanik yenilikler) günümüz minute repeaterine dönüşmüştür. Ardından Breguetin tekniğinden yararlanarak Patek Philippe, Vacheron Constantin gibi markalar kendi minute repeaterlerini yaratmış. Tabi şu ana kadar bahsedilen cep saatleri için olan kısmı. Kol saatlerinde ise Minute repeater fonksiyonunu ilk kez bir kol saatine entegre eden marka Omega olmuştur. (O zaman markanın adı henüz omega değildi La Generale Watch Co idi ve mekanizmayı Audemars Piguet’e yaptırmıştı).
Minute repeateri anlatırken Grand ve Petit Sonnaire değinmeden geçmek olmaz. Bir çeşit repeater olan sonnairelerin farkı, minute repeaterin zamanı seslendirmesi için saati giyen kişinin butona basarak fiziksel bir müdahalesi gerekir. Ancak sonnaireler saat başlarında ve çeyreklerde kendileri gong çalar. Grand sonneire her saat ve çeyrekte hem saati hem çeyrekleri çalar, petit sonneire sadece saat başlarında saati çeyreklerde ise sadece çeyrekleri çalar.
Minute repeater günümüzde yüksek saatçilikte en güzel gong sesine ulaşılma çabasıyla, ses mühendislerinin ve müzisyenlerin de üretim sürecine dahil olduğu, ciddi bir rekabete dönüşmüştür.
* Minute Repeateri ilk kim icat etti?
Repeater mekanizmalar 17. yüzyılda, saat başlarının yanında sadece çeyrek saatler, beş dakikalar ve dakikalar gibi ölçümleri seslendiren farklı şekillerde karşımıza çıkmıştır. İlk kimin bulduğu sorusuna gelirsek 1675-1676 yıllarında 3 İngilizin ismi geçmektedir. Papaz ve aynı zamanda mühendis olan Edward Barlow, Kraliyet destekli Worshipful Company of Clockmakers (saygın saatçiler kardeşliği gibi birşey) üyesi Londralı saat ustası Daniel Quare ve gene aynı kardeşliğin bir başka üyesi Thomas Tompion.
Herşey Edward Barlow’un repeater saati için patent almasıyla başlamıştır. Bunu öğrenen Clockmakers Company duruma itiraz etmiş ve Daniel Quare’nin daha daha önce icat ettiğini idda etmiştir. Duruma nihai karar verilmesi için Krala gidilmiş ve Kral II. James her iki saat ustasdan bir repeater yapmasını istemiştir. Barlow saat ve çeyrekler için iki ayrı butonun çekilmesi gereken bir repeater yapmış, Quare ise tek pimle ikisini birden çalan bir mekanizma yapmıştır.
Gelen saatleri tecrübe eden Kral, Quare’nin bu tarihi onura sahip olması gereken kişi olduğuna karar vermiş ve patenti onun almasına karar vermiştir. Kimin ilk yaptığı konusu çok net olmasada en nihayetinde adil bir karar olduğunu söyleyebiliriz. Kardeşliğin üyesi olması kararı etkilemiş midir? Belki…Ama tarih iki ismi de yan yana yazmaktan geri durmamıştır. Thomas Tompion ise bu yarışta kısıtlı kaynakta karşımıza çıkmasına rağmen yaşadığı döneme 600den fazla zaman ölçen eser sığdırmış ve ismi hala marka olarak hayatına devam eden Londralı bir saat ustasıdır.
Konuyla ilgili enteresan tarihi bilgiler içeren videoya buradan ulaşabilirsiniz.
